Ιωάννης Τσιάντης-Η ζωντανή ιστορία της Ψυχιατρικής (Β)
Τελικά για να επιστρέψω λίγο πίσω, ο κίνδυνος της έξης που αναφέρατε πριν είναι υπαρκτός ή όχι;
Νομίζω όχι και όταν λέω έξη δεν εννοώ πως εθίζονται τα παιδιά σ’ αυτά τα φάρμακα, εθίζονται στην κουλτούρα των φαρμάκων. Η κουλτούρα των φαρμάκων συνδέεται με τη χρήση ουσιών.
– Η μακροχρόνια εμπειρία σας στο χώρο, σας κάνει αισιόδοξο ή το αντίθετο για τη θέση της παιδοψυχιατρικής σ’ επίπεδο κοινωνικής αποδοχής;
Πιστεύω ότι η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σε θέματα ψυχικής υγείας έχει να κάνει με προγράμματα αγωγής υγείας. Αυτά τα προγράμματα μπορούν να εφαρμοστούν σε γιατρούς, εκπαιδευτικούς, ακόμη και σε γονείς. Είναι γνωστό από παλιά πως υπήρχε ο θεσμός της Σχολής γονέων, άρα είναι απαραίτητη η ενημέρωση των γονιών με οποιοδήποτε μέσο σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού. Αυτό μπορεί να γίνει αρχικά και σ’ ολόκληρη την κοινότητα αλλά και σ’ ευαίσθητες ομάδες. Εκείνο που έχει μεγάλη σημασία σχετικά με την παιδοψυχιατρική αλλά και άλλες ειδικότητες όπως των ψυχολόγων και των κοινωνικών λειτουργών είναι η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και της πολιτείας όσον αφορά τα δικαιώματα του παιδιού.
Η Ελλάδα είναι μια από τις χώρες που έχει υπογράψει τη σύμβαση για τα δικαιώματα του παιδιού, αν θέλετε στους διαδρόμους της Κλινικής θα δείτε σε ειδικό πλαίσιο τα κύρια σημεία της σύμβασης. Βεβαίως υπάρχουν δυσκολίες στον τόπο μας, κυρίως σε σχέση με το νομικό – δικαστικό σύστημα, υπάρχουν κενά παρόλο που γίνονται προσπάθειες, οι ανάγκες δεν καλύπτονται επαρκώς. Δεν υπάρχουν ανάλογες υπηρεσίες – οι περισσότερες είναι συγκεντρωμένες στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη και ως ένα σημείο αυτό είναι δικαιολογημένο μια και εκεί είναι ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού – κι η πλειονότητα των υπηρεσιών κάνει κυρίως διαγνωστικό έργο ενώ το θεραπευτικό είναι περιορισμένο. Σχετικά δε με τα προγράμματα κοινωνικής πολιτικής, όντως υστερούμε. Επομένως οφείλουμε να δούμε την κοινωνική αποδοχή ως κάτι γενικότερο που ανήκει στην πολιτεία, στους φορείς και στους θεσμούς.
Ναι, υπάρχει μεγάλη αποδοχή, υπάρχουν κενά αλλά τα κονδύλια που δαπανώνται για την ψυχική υγεία του παιδιού, για προγράμματα παρέμβασης στο χώρο της πρόληψης είναι λίγα. Είναι απαραίτητο να γίνει μεγάλη επένδυση και φυσικά αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι ο τρόπος με τον οποίο ξοδεύονται τα όποια κονδύλια. Είναι για κτίρια, για κατάλληλη εκπαίδευση των ειδικών; Εκεί είναι το κλειδί της διαδικασίας γιατί όταν μιλάμε για κοινωνική παραδοχή, μιλάμε στην ουσία για παροχή υπηρεσιών πρόληψης αλλά και βοήθειας ικανοποιητικού επιπέδου και φυσικά αυτό να φτάνει στα παιδιά σε όλη την επικράτεια.
Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον ν’ ακούσουμε πως θα συμβουλεύατε τους γονείς ν’ αντιμετωπίσουν την έκρηξη της εφηβείας.
Η εφηβεία είναι αυτή η γοητευτική φάση της ανάπτυξης, χαρακτηρίζεται από την τάση του εφήβου ν’ ανεξαρτητοποιηθεί, να βρει τον εαυτό του, να καταξιωθεί. Κάτι τέτοιο συνοδεύεται με την διάθεσή του να κατεβάσει τους γονείς από το υψηλό βάθρο που τους είχε, κάτι που είναι επώδυνο, δύσκολο ως διαδικασία και απαραίτητο. Η επαναστατικότητα στην εφηβεία που μπορεί να σχετίζεται μ’ όλα αυτά είναι μία φυσιολογική διαδικασία. Οι γονείς πρέπει να την αντέξουν, να δώσουν στον έφηβο τη δυνατότητα να κάνει λάθη, να τους κοντράρει. Αυτό όμως που πρέπει να ξέρουν είναι ότι δεν υπάρχει λόγος να το πάρουν ως προσωπική επίθεση ή μείωση, να κατανοήσουν πως είναι φυσιολογικό.
Το πώς εξελίσσεται η εφηβεία έχει μεγάλη σχέση με το πώς πήγαν τα πράγματα νωρίτερα, από τη στιγμή που το παιδί γεννιέται. Ό,τι δεν πάει καλά, εγγράφεται και συνήθως φαίνεται με την έναρξη της εφηβείας. Η Άννα Φρόιντ κάπου έχει πει ότι η εφηβεία αποτελεί τον καθρέφτη των προηγούμενων φάσεων της ανάπτυξης. Το παιδί που έχει ένα μικρό άγχος όταν πάει στον παιδικό σταθμό ή στο νηπιαγωγείο, εννοώ άγχος αποχωρισμού, μπορεί στην εφηβεία να έχει σχολική άρνηση. Ή το παιδί με δυσκολίες διατροφής, που σημαίνει εκτός των άλλων δυσκολίες σε σχέση με τους γονείς, να κάνει στην εφηβεία, ανορεξία. Επομένως το θέμα είναι οι γονείς ν’ αντέξουν τις αλλαγές που γίνονται και να θρηνήσουν και οι ίδιοι τον αποχωρισμό. Να θυμίσω ότι στην εφηβεία εκτός από την κρίση του εφήβου υπάρχει και η κρίση της μέσης ηλικίας των γονιών. Έτσι έχουμε δύο κρίσεις που συμπίπτουν και ίσως αποτελέσουν ένα γόνιμο έδαφος για ν’ αναπτυχθεί η παθολογία. Αν όμως είναι προετοιμασμένοι, βλέπουν ότι ο έφηβος έχει τη δική του γνώμη, ψάχνει τον εαυτό του και προσπαθεί να φτιάξει το δικό του σύστημα αξιών. Αν κατανοήσουν όμως πως αυτό είναι μία υγιής διαδικασία, και όχι πως έτσι εκείνοι μειώνονται, τότε τα πράγματα μπορεί να πάνε καλά και το παιδί θα βρει το δρόμο του. Οι γονείς θα πρέπει να είναι στηρικτικοί και παράλληλα να μπουν αν χρειάζεται σε αντιπαράθεση σε λογικά βέβαια πλαίσια. Να σας πω ένα παράδειγμα. Κάποτε έβλεπα μία οικογένεια με τον έφηβο γιο κι η συζήτηση άρχισε με επίθεση του πατέρα στον δεκαεξάχρονο λέγοντάς του ότι έχει αλλάξει ο χαρακτήρας, η συμπεριφορά του κι επιπλέον γυρνάει τα βράδια στις τρεις. Ο γιος του απάντησε «όχι στις τρεις, στις δώδεκα» δηλαδή υπήρχε μια διόγκωση της αντιπαράθεσης από την πλευρά του πατέρα. Επομένως πρέπει να υπάρχουν όρια αλλά σε λογικό επίπεδο και στο συγκεκριμένο παράδειγμα ήταν σα να έβαζε ο έφηβος τα όρια στον πατέρα.
Πείτε μας λίγα λόγια για την τηλεφωνική γραμμή βοήθειας…
Η τηλεφωνική γραμμή βοήθειας είναι μία γραμμή με πανελλαδική εμβέλεια. Το νούμερο είναι 801-801.1177. Ήταν ακόμη μία από τις σκέψεις μου για να προχωρήσουμε με την οργάνωση αυτής της υπηρεσίας, η οποία έχει ως στόχο να προσφέρει τηλεφωνικά γνώμες, συμβουλές, προτάσεις και διευκρινίσεις για ζητήματα ψυχικής υγείας που αφορούν παιδιά, γονείς, εφήβους, εκπαιδευτικούς και ειδικούς ψυχικής υγείας. Καλώντας ένα νούμερο – και δεν είμαστε οι μόνοι, υπάρχει ο ΟΚΑΝΑ, το ΚΕΘΕΑ, που είναι εξειδικευμένοι σε συγκεκριμένους τομείς – μπορούν να μιλήσουν με έμπειρους ειδικούς, όπως παιδοψυχίατρο, ψυχολόγο, παιδαγωγό και νοσηλευτή. Λειτουργεί καθημερινά από τις 9:30 πμ. ως τις :30 μμ. και το Σάββατο από τις 8:30 ως τις 14:00. Είναι, αν θέλετε, μία πρώτη γραμμή βοήθειας για κάποιον που επιθυμεί μία άμεση απάντηση για ζητήματα ανάπτυξης του παιδιού ή ερωτήματα που έχουν οι έφηβοι.
Ακόμη, τηλεφωνούν έφηβοι που πολλές φορές έχουν δυσκολίες επικοινωνίας με την οικογένεια και θέλουν να μοιραστούν το πρόβλημα. Ένα χαρακτηριστικό της γραμμής είναι η ανωνυμία, δεν είναι υποχρεωμένοι να δώσουν τα στοιχεία τους και θα έλεγα ότι στόχος μας πληθυσμιακά είναι οι έφηβοι. Είναι μία ευαίσθητη ομάδα που μπορεί πιο εύκολα να μιλήσει σε έναν τρίτο. Η τηλεφωνική συζήτηση επαναλαμβάνεται αν χρειαστεί και σε κάποιες περιπτώσεις οι γονείς ή οι έφηβοι έχουν τη δυνατότητα να έρθουν στο χώρο και να μιλήσουν στον ειδικό. Προσπαθούμε να βοηθήσουμε το γονιό να ξεπεράσει τις αντιστάσεις του κι αν είναι απαραίτητο ν’ απευθυνθεί στον ειδικό.
Υπήρξε ένα τηλεφώνημα από μια έφηβη που ήθελε να πει πως ήταν έγκυος. Ανήλικη, με πολύ άγχος και η παρέμβαση μας λειτούργησε καταλυτικά ενώ το ίδιο έγινε με μια άλλη έφηβη που είχε έναν αυτοκτονικό ιδεασμό και τη βοηθήσαμε να μιλήσει στους γονείς της, ώστε να καταφύγουν σ’ έναν ειδικό. Είναι κατά τη γνώμη μου μια πολύ χρήσιμη υπηρεσία που λειτουργεί προληπτικά. Μπορεί να βοηθήσει στην έγκαιρη διάγνωση και να κατευθύνει αυτόν που έχει ανάγκη στον κατάλληλο ειδικό. Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις που αρκεί μία τηλεφωνική συζήτηση για να δοθούν κάποιες πρώτες απαντήσεις. Βοηθάμε το γονιό να βρει μέσα του τις δυνάμεις που πρέπει και τον έφηβο ώστε να καταφέρει να τα βγάλει πέρα ο ίδιος. Ακόμη κάτι τελευταίο, η τηλεφωνική γραμμή βοήθειας έχει χρέωση μιας αστικής μονάδας, δεν υπάρχει καμιά οικονομική επιβάρυνση. Φορέας της γραμμής είναι μια εταιρεία ψυχοκοινωνικής υγείας του παιδιού και του εφήβου, η λειτουργία έχει γίνει με χορηγία, από έναν οργανισμό εκτός Ελλάδας, που για λόγους ευαισθησίας επιθυμεί να παραμείνει ανώνυμος.
Κύριε Τσιάντη, σας ευχαριστώ πολύ, η συζήτησή μας είχε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.
Η συμβουλευτική τηλεφωνική γραμμή «Γραμμή Σύνδεσμος 801 801 1177» λειτουργεί από τον Ιούνιο του 2005 και έχει απαντήσει σε περισσότερες από 13.500 κλήσεις. Μέχρι τον Δεκέμβριο του 2009 η «Γραμμή Σύνδεσμος» απαντούσε σε κλήσεις τόσο από ενήλικες που ήθελαν να μιλήσουν για παιδιά και εφήβους όσο και από παιδιά και εφήβους.
Επίσης, τον Δεκέμβριο του 2009 τέθηκε σε λειτουργία στην Ελλάδα η ευρωπαϊκή «Γραμμή στήριξης παιδιών και εφήβων 116 111», που απαντά αποκλειστικά και μόνο σε παιδιά και έφηβους. Λειτουργεί από Δευτέρα έως Παρασκευή από 14:00-20:30 με προοπτική να διευρυνθούν οι ημέρες και ώρες λειτουργίας. Η κλήση γίνεται από σταθερό και κινητό τηλέφωνο χωρίς χρέωση. Τηρείται ανωνυμία και εμπιστευτικότητα.
Όλγα Παπαδοπούλου